Gia cầm là nhóm động vật có 2 chân, mỏ và lông vũ đã được thuần hóa. Theo Luật Chăn nuôi Việt Nam, gia cầm gồm 7 loài chính: gà, vịt, ngan, ngỗng, bồ câu, chim cút và đà điểu. Tất cả gia cầm đều có đặc điểm chung là cơ thể được bao phủ bởi lông vũ, có mỏ thay cho răng, và hệ tiêu hóa đặc biệt với cấu trúc diều và mề. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về đặc điểm nhận dạng, cấu tạo cơ bản và những phát hiện mới nhất về gia cầm năm 2025.
Theo Điều 3 Luật Chăn nuôi số 32/2018/QH14 được sửa đổi, bổ sung năm 2020, “gia cầm là những loài vật nuôi thuộc lớp chim, có giá trị kinh tế, bao gồm gà, vịt, ngan, ngỗng, chim cút, bồ câu, đà điểu và các loài chim khác được thuần hóa để chăn nuôi.” Định nghĩa này đã chính thức phân biệt gia cầm với các nhóm động vật khác như gia súc (lợn, bò, trâu, dê, cừu…) và động vật hoang dã.
Điểm quan trọng trong định nghĩa pháp lý này là yếu tố “được thuần hóa để chăn nuôi” – nghĩa là các loài chim hoang dã, cho dù cùng họ hàng gần với gia cầm, không được xem là gia cầm theo định nghĩa của luật. Ví dụ, gà rừng, mặc dù là tổ tiên của gà nhà, nhưng không được xếp vào nhóm gia cầm vì không được thuần hóa.
Gia cầm có một số đặc điểm chung dễ nhận biết:
Về đặc điểm vận động, gia cầm di chuyển chủ yếu bằng đi bộ, riêng các loài như bồ câu còn có khả năng bay tốt. Gia cầm thủy sinh như vịt, ngan, ngỗng có khả năng bơi lội nhờ màng chân.
| Loài | Đặc điểm nhận dạng | Kích thước | Môi trường sống | Đặc tính nổi bật |
| Gà | Mào đỏ, chân có cựa (trống) | Nhỏ đến trung bình | Mặt đất, chuồng trại | Đa năng: thịt, trứng, cảnh |
| Vịt | Mỏ dẹt, chân có màng bơi | Trung bình | Nước, đất | Thích nghi tốt với nước |
| Ngan | Lớn hơn vịt, mặt đỏ | Trung bình đến lớn | Nước, đất | Thịt thơm, ít mỡ |
| Ngỗng | Mỏ to, cổ dài | Lớn | Nước, đồng cỏ | Bảo vệ lãnh thổ cao |
| Bồ câu | Nhỏ gọn, cổ ngắn | Nhỏ | Mặt đất, không trung | Bay giỏi, định hướng tốt |
| Chim cút | Rất nhỏ, lông đốm | Rất nhỏ | Mặt đất, chuồng | Trưởng thành nhanh |
| Đà điểu | Cực lớn, cổ dài, không bay | Rất lớn | Đồng cỏ, trang trại | Chạy nhanh, trứng lớn |
Mỗi loài gia cầm có những đặc điểm sinh học riêng biệt phù hợp với môi trường sống và mục đích sử dụng. Ví dụ, gà được lai tạo chọn lọc thành nhiều giống phục vụ mục đích khác nhau như gà thịt (Broiler), gà đẻ trứng (Layer), và gà cảnh. Vịt và ngan có cấu tạo chân với màng bơi giúp chúng di chuyển hiệu quả trong môi trường nước.
Thuật ngữ “thủy cầm” chỉ các loài gia cầm sống gắn liền với môi trường nước như vịt, ngan, ngỗng. Mặc dù vậy, thủy cầm vẫn nằm trong nhóm gia cầm, không phải là một phân loại riêng biệt theo khoa học.
Đặc điểm phân biệt thủy cầm với các gia cầm khác:
Sự khác biệt về môi trường sống dẫn đến thích nghi khác nhau trong cấu tạo cơ thể. Ví dụ, trong khi gà có chân thích hợp cho việc bới đất tìm thức ăn, thì vịt có bàn chân bơi phù hợp với di chuyển trong nước.
Tất cả gia cầm đều có 2 chân. Đây là đặc điểm chung của lớp Chim (Aves), phân biệt với gia súc và các loài bò sát có 4 chân. Tuy nhiên, cấu tạo chi tiết của chân có sự khác biệt đáng kể giữa các loài:
Điểm đáng chú ý là sự phân hóa về chức năng chân tùy thuộc vào môi trường sống. Gia cầm thủy sinh có màng bơi để di chuyển hiệu quả trong nước, trong khi đà điểu có ít ngón chân hơn nhưng khỏe hơn để chạy nhanh trên đất.
Cấu trúc xương chân gia cầm gồm 3 phần chính:
Sự khác biệt giữa các loài gia cầm chủ yếu thể hiện ở:
Gia cầm có hai hệ thống đặc biệt giúp tối ưu hóa chức năng của chân:
Gà có thể ngủ đậu trên cành cả đêm mà không bị rơi xuống nhờ cơ chế khóa gân tự động. Khi gà cuộn chân lại để đậu, hệ thống gân tự động căng ra, khóa ngón chân quanh cành, không cần sử dụng năng lượng từ cơ.
Hệ tiêu hóa gia cầm có nhiều điểm độc đáo, thích nghi với chế độ ăn không nhai của lớp Chim:
Đặc điểm riêng biệt của hệ tiêu hóa gia cầm là khả năng tiêu hóa thức ăn nhanh hơn hầu hết các loài động vật có xương sống khác. Thức ăn đi qua hệ tiêu hóa của gà chỉ mất khoảng 4-5 giờ, so với thời gian dài hơn ở gia súc.
Nhu cầu dinh dưỡng của gia cầm thay đổi theo loài, giai đoạn phát triển và mục đích sử dụng:
| Loài | Đặc điểm dinh dưỡng | Thức ăn đặc trưng | Đặc điểm riêng |
| Gà thịt | Cần protein và năng lượng cao | Ngô, đậu tương, cám | Cần protein cho tăng trưởng |
| Gà đẻ | Cần canxi cao | Thêm canxi | Cần canxi cho vỏ trứng |
| Vịt/Ngan | Thích thức ăn ẩm | Thức ăn ẩm, rau thủy sinh | Thích hợp thức ăn ướt |
| Bồ câu | Tiêu thụ ít thức ăn | Hạt ngũ cốc, đậu | Ăn ít nhưng năng lượng cao |
| Chim cút | Cần protein cao | Thức ăn mịn, protein cao | Trao đổi chất nhanh |
| Đà điểu | Cần chất xơ | Cỏ, thực vật xanh, ngũ cốc | Cần chất xơ cao |
Theo báo cáo “The State of Food and Agriculture” của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), phụ gia thức ăn chăn nuôi gia cầm có thể cải thiện hiệu quả sử dụng thức ăn lên đến 15% và giảm phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất.
Thức ăn đặc trưng cho từng loại gia cầm:
Các nghiên cứu gần đây về di truyền học gia cầm đã mang lại những hiểu biết mới về các gen liên quan đến cấu trúc giải phẫu đặc trưng:
Các nghiên cứu này mở ra triển vọng trong chọn giống có mục tiêu, tạo ra các giống gia cầm với đặc điểm cấu tạo cụ thể phù hợp với mục đích chăn nuôi khác nhau.
Cấu tạo đặc biệt của gia cầm đã truyền cảm hứng cho một số ứng dụng y học:
Các ứng dụng này minh họa cách thức con người học hỏi từ cấu tạo sinh học độc đáo của gia cầm để phát triển các giải pháp y học theo hướng tiếp cận “học từ thiên nhiên” (biomimicry).
Khả năng bay của gia cầm phụ thuộc vào từng loài và quá trình thuần hóa:
Lý do một số loài bay kém hoặc không bay được là do quá trình thuần hóa và chọn lọc ưu tiên phát triển cơ thịt, tăng trọng lượng cơ thể mà không cần khả năng bay. Hệ cơ ngực (cơ bay) ở các loài này cũng kém phát triển hơn.
Sự khác biệt này là kết quả của quá trình tiến hóa và thích nghi với môi trường sống:
Khác biệt này có nguồn gốc từ sự phát triển phôi thai. Ở gà, các tế bào giữa ngón chân chết đi trong quá trình phát triển (apoptosis), trong khi ở vịt, quá trình này bị ngăn chặn, duy trì màng bơi.
Theo định nghĩa pháp lý trong Luật Chăn nuôi Việt Nam, bồ câu được xếp vào nhóm gia cầm. Cụ thể, Điều 3 của Luật Chăn nuôi liệt kê bồ câu là một trong bảy loài gia cầm chính được nuôi tại Việt Nam.
Về mặt sinh học, bồ câu (Columba livia domestica) thuộc bộ Bồ câu (Columbiformes), khác với gà, vịt thuộc bộ Gà (Galliformes) và bộ Ngỗng (Anseriformes). Tuy nhiên, chúng vẫn thuộc lớp Chim (Aves) và có các đặc điểm chung của gia cầm như:
Điểm khác biệt của bồ câu so với chim hoang dã là chúng đã trải qua quá trình thuần hóa lâu dài, có nhiều giống với đặc điểm khác nhau, và được nuôi có mục đích (lấy thịt, làm cảnh, đưa thư).
Để nhận biết một loài có phải là gia cầm hay không, có thể dựa vào các đặc điểm quan trọng sau:
Hiểu biết về cấu tạo gia cầm có giá trị ứng dụng thực tiễn quan trọng, từ việc chọn giống, cải thiện năng suất, đến phòng chống bệnh tật. Đặc biệt, những nghiên cứu mới về di truyền học và ứng dụng y sinh học từ cấu tạo gia cầm mở ra nhiều hướng phát triển đầy hứa hẹn trong tương lai.
Hiểu biết về cấu tạo và đặc điểm sinh học của các loài gia cầm không chỉ là kiến thức học thuật mà còn có giá trị ứng dụng cao trong ngành chăn nuôi hiện đại. Từ việc chọn lọc giống với các đặc tính mong muốn dựa trên di truyền học, đến ứng dụng công nghệ cao trong quản lý đàn gia cầm, ngành này đang trải qua những bước phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng đạt 4.2% trong năm 2023 (theo Tổng cục Thống kê).
Nếu bạn quan tâm đến việc cập nhật kiến thức mới nhất về xuất khẩu thức ăn chăn nuôi và kết nối với các chuyên gia trong lĩnh vực gia cầm, triển lãm ngành chăn nuôi sắp tới sẽ là cơ hội lý tưởng. Tại đây, bạn sẽ được tiếp cận với những công nghệ mới nhất về chọn giống, dinh dưỡng, kiểm soát dịch bệnh, và quy trình chăn nuôi tiên tiến.
Theo Bộ Công Thương, EVFTA mở ra cơ hội lớn cho xuất khẩu sản phẩm gia cầm và thức ăn chăn nuôi sang EU, với nhiều dòng thuế được cắt giảm về 0% trong vòng 3–10 năm, tùy mã sản phẩm.
Triển lãm ngành chăn nuôi năm 2025 dự kiến quy tụ hơn 300 đơn vị trưng bày từ 40 quốc gia, trưng bày trên diện tích 13.000m². Các chuyên gia hàng đầu sẽ chia sẻ những hiểu biết sâu sắc về các xu hướng mới và giải pháp đột phá trong ngành. Đây là cơ hội tuyệt vời để cập nhật kiến thức, kết nối với các chuyên gia và doanh nghiệp, đồng thời tìm hiểu các giải pháp công nghệ chăn nuôi mới nhất có thể áp dụng vào hoạt động chăn nuôi gia cầm của bạn.
Sự kiện sẽ diễn ra vào ngày 08-10 tháng 10, 2025 tại Trung tâm Hội chợ và Triển Lãm Sài Gòn (SECC), 799 Nguyễn Văn Linh, Quận 7, TP. HCM. Đặc biệt, triển lãm sẽ có các hội thảo chuyên đề về di truyền gia cầm, công nghệ chăn nuôi hiện đại, và các xu hướng mới trong chế biến, bảo quản sản phẩm gia cầm.
Để không bỏ lỡ cơ hội tham gia sự kiện quan trọng này, bạn có thể đăng ký ngay hôm nay:
Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ Ban tổ chức:
