Tổng Quan Bối Cảnh & Cơ Hội
Ngành chăn nuôi Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt lịch sử với lệnh cấm kháng sinh có hiệu lực từ 1/1/2026 theo Nghị định 13/2020/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Đây không chỉ là thách thức pháp lý mà còn là cơ hội để ngành chuyển mình sang mô hình chăn nuôi bền vững, an toàn sinh học.
Thực Trạng Và Thách Thức
Việc sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi Việt Nam hiện vẫn phổ biến, chủ yếu do thói quen phòng bệnh và thiếu kiến thức về các giải pháp thay thế. Theo Nghị định 14/2021/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định 13/2020/NĐ-CP), mức phạt sử dụng chất cấm trong chăn nuôi là 50-60 triệu đồng (vi phạm cơ bản) hoặc 70-80 triệu đồng (vi phạm nghiêm trọng), cùng nguy cơ tịch thu đàn, do đó các trang trại cần có kế hoạch chuyển đổi sớm.
Trong 10 năm qua, ngành chăn nuôi Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường:
- Sản lượng thịt các loại năm 2024 đạt khoảng 8,1 triệu tấn (trọng lượng sống), vượt mục tiêu 7,98 triệu tấn đề ra
- Sản lượng trứng tăng từ khoảng 6,4 tỷ quả (năm 2014) lên hơn 20 tỷ quả (năm 2024), cho thấy tốc độ tăng trưởng ấn tượng trong 10 năm qua
- Tổng đàn lợn đứng thứ 5 thế giới về quy mô
- Năm 2024, tổng đàn lợn tăng 2,5%, đàn gia cầm tăng 2,2%
Probiotics – Giải Pháp Vi Sinh Vật Có Lợi
Cơ Chế Hoạt Động
Probiotics là vi sinh vật sống được định nghĩa bởi FAO/WHO (2001) là “vi sinh vật sống khi được bổ sung với số lượng đủ lớn sẽ mang lại lợi ích sức khỏe cho vật chủ”. Chúng hoạt động thông qua bốn cơ chế chính:
- Cạnh tranh dinh dưỡng: Vi khuẩn có lợi chiếm chỗ bám trên niêm mạc ruột, ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn có hại như E.coli và Salmonella thông qua cơ chế cạnh tranh vị trí và nguồn dinh dưỡng.
- Sản sinh chất kháng khuẩn tự nhiên: Tiết ra các chất như bacteriocins, hydrogen peroxide (H₂O₂) và acid lactic, giúp điều chỉnh pH môi trường ruột về mức tối ưu cho tiêu hóa và ức chế vi khuẩn gây bệnh.
- Tăng cường hàng rào bảo vệ ruột: Kích thích sản xuất các protein liên kết chặt chẽ (tight junction proteins) và thúc đẩy tiết chất nhầy bảo vệ niêm mạc đường ruột.
- Kích thích hệ miễn dịch: Tương tác với hệ miễn dịch đường ruột, kích thích sản xuất kháng thể và điều hòa đáp ứng miễn dịch của cơ thể.
Các Chủng Vi Sinh Phổ Biến
Lactobacillus plantarum: Chủng vi khuẩn acid lactic phổ biến, có khả năng sản xuất acid lactic mạnh, tạo môi trường bất lợi cho vi khuẩn gây bệnh. Tuy nhiên, do tính chất không tạo bào tử, chủng này nhạy cảm với nhiệt độ cao, cần lưu ý khi sử dụng với thức ăn pellet.
Bacillus subtilis: Là lựa chọn được ưa chuộng trong ngành công nghiệp thức ăn chăn nuôi nhờ khả năng tạo bào tử chịu nhiệt tốt. Bào tử của Bacillus subtilis có thể chịu được nhiệt độ cao trong quá trình sản xuất pellet và vẫn duy trì hoạt tính khi đến ruột vật nuôi.
Saccharomyces cerevisiae: Nấm men này được nghiên cứu rộng rãi trong việc cải thiện khả năng chống chịu stress và tăng cường sức đề kháng, đặc biệt phù hợp với lợn nái và gia súc nhai lại.
Bacillus licheniformis: Chủng vi khuẩn có khả năng sản xuất các enzyme protease và lipase, hỗ trợ tiêu hóa protein và chất béo.
Enterococcus faecium: Được nghiên cứu về khả năng cạnh tranh với các vi khuẩn Clostridium gây bệnh và hỗ trợ giảm tình trạng tiêu chảy.
Hướng Dẫn Sử Dụng Probiotics
Liều lượng khuyến nghị cho lợn:
- Lợn con 0-30kg (giai đoạn cai sữa): 0,15-0,2% thức ăn
- Lợn thịt 30-60kg: 0,08-0,1% thức ăn
- Lợn thịt 60-100kg: 0,05-0,08% thức ăn
- Lợn nái mang thai: 0,1-0,15% thức ăn
- Lợn nái nuôi con: 0,15-0,2% thức ăn
Liều lượng cho gia cầm:
- Gà thịt 0-10 ngày: 0,12-0,15% thức ăn
- Gà thịt 11-42 ngày: 0,08-0,1% thức ăn
- Gà đẻ trứng: 0,05-0,08% thức ăn
- Vịt thịt: 0,1-0,12% thức ăn
Lưu ý quan trọng khi sử dụng:
- Không pha probiotics với nước có nhiệt độ trên 40°C vì sẽ làm giảm hoạt tính của vi sinh vật
- Tránh sử dụng đồng thời với kháng sinh do kháng sinh có thể tiêu diệt vi khuẩn có lợi
- Nên tăng liều lượng trong các giai đoạn vật nuôi gặp stress như cai sữa, thay đổi thức ăn, hoặc sau tiêm vaccine
- Bảo quản sản phẩm ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao
- Sử dụng trước hạn sử dụng ghi trên bao bì
Enzyme – Chìa Khóa Cải Thiện Hiệu Quả Thức Ăn
Nguyên Lý Hoạt Động
Enzyme là các protein xúc tác sinh học giúp phân cắt các phân tử dinh dưỡng phức tạp trong thức ăn thành các phân tử nhỏ hơn, dễ hấp thu hơn. Cơ chế hoạt động của enzyme dựa trên nguyên lý “khóa-chìa khóa”, trong đó enzyme (chìa khóa) gắn vào chất nền cụ thể (khóa) và xúc tác phản ứng phân cắt.
Việc bổ sung enzyme ngoại sinh vào thức ăn chăn nuôi giúp:
- Tăng khả năng tiêu hóa các chất dinh dưỡng
- Giảm tác động tiêu cực của các yếu tố kháng dinh dưỡng
- Cải thiện hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR)
- Giảm chi phí nguyên liệu thức ăn
Các Loại Enzyme Quan Trọng
Phytase – Enzyme giải phóng phospho
Phytase là enzyme phân cắt phytate (acid phytic), một hợp chất chứa nhiều trong ngũ cốc như ngô, lúa mì, lúa mạch. Phytate có khả năng “khóa” phospho và các khoáng chất khác, khiến chúng khó được hấp thu. Bằng cách phân cắt phytate, phytase giúp:
- Giải phóng phospho tự nhiên trong ngũ cốc
- Giảm nhu cầu bổ sung phospho vô cơ từ nguồn đắt tiền như bột đá phosphate hoặc bột xương
- Giảm lượng phospho thải ra môi trường, góp phần bảo vệ môi trường
- Cải thiện khả năng hấp thu các khoáng chất khác như canxi, kẽm, sắt
Xylanase & Beta-Glucanase
Đây là nhóm enzyme phân cắt các polysaccharides không tinh bột (NSP) như arabinoxylans và beta-glucans có nhiều trong lúa mì, lúa mạch, yến mạch. Các NSP này tạo độ nhớt cao trong đường ruột, cản trở quá trình tiêu hóa và hấp thu. Xylanase và beta-glucanase giúp:
- Giảm độ nhớt chất tiêu hóa trong ruột
- Cải thiện khả năng tiếp xúc giữa enzyme tiêu hóa và chất dinh dưỡng
- Tăng khả năng hấp thu năng lượng và protein
- Giảm tình trạng phân ướt ở gia cầm
Protease
Protease phân cắt protein thành các peptide nhỏ và amino acid, tăng khả năng tiêu hóa và hấp thu protein. Điều này đặc biệt hữu ích khi:
- Sử dụng nguồn protein thực vật có độ tiêu hóa thấp
- Vật nuôi còn non, hệ tiêu hóa chưa phát triển hoàn toàn
- Muốn tối ưu hóa hiệu quả sử dụng protein trong khẩu phần
Amylase & Lipase
Amylase phân cắt tinh bột thành các đường đơn giản, trong khi lipase phân cắt chất béo thành acid béo và glycerol. Cả hai enzyme này đều hỗ trợ cải thiện khả năng hấp thu năng lượng từ thức ăn.
Liều Lượng Khuyến Nghị
Liều lượng enzyme cần được điều chỉnh dựa trên:
- Loại enzyme và hoạt tính cụ thể
- Thành phần thức ăn
- Loại và độ tuổi vật nuôi
- Hướng dẫn của nhà sản xuất
Một số khuyến nghị chung:
- Phytase: 500-750 FTU/kg thức ăn (liều chuẩn), có thể tăng lên 1.000-1.500 FTU/kg để đạt hiệu quả tối ưu (super-dosing)
- Xylanase: 50-150 ppm
- Protease: 50-150 ppm
Kết Hợp Probiotics & Enzyme – Hiệu Quả Hiệp Đồng
Cơ Chế Hiệp Đồng
Khi kết hợp probiotics và enzyme, hai loại phụ gia này có thể tạo ra hiệu ứng bổ trợ cho nhau:
Giai đoạn 1: Enzyme phân cắt các phân tử dinh dưỡng phức tạp (protein, tinh bột, phytate) thành các đơn phân nhỏ hơn như amino acid, glucose, và các khoáng chất được giải phóng.
Giai đoạn 2: Probiotics tạo môi trường ruột khỏe mạnh với vi sinh cân bằng, niêm mạc ruột được bảo vệ tốt và hệ miễn dịch đường ruột được tăng cường, từ đó cải thiện khả năng hấp thu các chất dinh dưỡng đã được enzyme phân cắt.
Kết quả: Sự kết hợp này có thể mang lại lợi ích tổng hợp vượt trội so với việc sử dụng riêng lẻ từng loại phụ gia, thể hiện qua các chỉ số như FCR, tỷ lệ sống, và sức khỏe tổng thể của đàn.
Công Thức Kết Hợp Tối Ưu
Cho lợn con 0-30kg:
Giai đoạn cai sữa là thời điểm quan trọng nhất, cần sự hỗ trợ đặc biệt từ phụ gia:
- Probiotics (tùy loại, thường là Bacillus subtilis): 0,15-0,2% thức ăn
- Enzyme phytase: Theo hướng dẫn nhà sản xuất
- Enzyme protease: Có thể bổ sung để hỗ trợ tiêu hóa protein
- Axit hữu cơ: Thường được sử dụng kết hợp để tăng cường hiệu quả
Cho gà thịt:
Nên điều chỉnh phụ gia theo từng giai đoạn sinh trưởng:
- Giai đoạn 0-10 ngày: Tăng cường probiotics và enzyme hỗ trợ tiêu hóa
- Giai đoạn 11-24 ngày: Cân bằng giữa probiotics, phytase và xylanase
- Giai đoạn 25-42 ngày: Duy trì probiotics và phytase ở mức ổn định
Lưu Ý Quan Trọng Khi Kết Hợp
Các nguyên tắc cần tuân thủ:
- Pha chế probiotics và enzyme riêng biệt trước khi trộn vào thức ăn
- Kiểm soát nhiệt độ: Nhiệt độ quá cao (trên 50°C) có thể làm giảm hoạt tính của cả probiotics và enzyme
- Sử dụng hỗn hợp sau khi pha trong thời gian ngắn (2-3 giờ) để đảm bảo hiệu quả tối đa
- Tránh trộn cùng kháng sinh vì sẽ tiêu diệt probiotics
Các sai lầm cần tránh:
- Trộn hai loại phụ gia ở nhiệt độ cao
- Bảo quản hỗn hợp đã pha trong thời gian dài
- Sử dụng với thức ăn pellet nhiệt độ cao mà không có biện pháp bảo vệ phù hợp
- Kết hợp với các chất có tính kháng khuẩn mạnh
So Sánh Probiotics & Enzyme
Đặc Điểm Cơ Bản
| Tiêu Chí |
Probiotics |
Enzyme |
| Bản chất |
Vi sinh vật sống |
Protein xúc tác |
| Cơ chế hoạt động |
Cân bằng vi sinh ruột |
Phân cắt chất dinh dưỡng |
| Tốc độ tác động |
Cần thời gian lập quần thể |
Tác động nhanh |
| Độ ổn định |
Nhạy cảm với nhiệt, kháng sinh |
Nhạy cảm với nhiệt, pH |
| Lưu trữ |
Cần điều kiện khô ráo, mát |
Tương đối ổn định |
Lợi Ích Cụ Thể
Probiotics:
- Cân bằng hệ vi sinh đường ruột
- Tăng cường hàng rào bảo vệ niêm mạc
- Kích thích hệ miễn dịch tự nhiên
- Giảm tình trạng tiêu chảy và bệnh về đường ruột
- Hỗ trợ giảm sử dụng kháng sinh
Enzyme:
- Tăng khả năng tiêu hóa chất dinh dưỡng
- Giảm yếu tố kháng dinh dưỡng trong thức ăn
- Cải thiện FCR và hiệu quả sử dụng thức ăn
- Giảm chi phí nguyên liệu
- Giảm tác động môi trường (đặc biệt với phytase)
Lựa Chọn Và Sử Dụng Phụ Gia An Toàn
Tiêu Chí Lựa Chọn Sản Phẩm
Đối với Probiotics:
- Kiểm tra số lượng vi sinh vật sống (CFU/g) trên nhãn sản phẩm
- Xác định các chủng vi sinh vật có trong sản phẩm
- Kiểm tra số đăng ký, giấy phép lưu hành hợp lệ
- Chọn sản phẩm từ nhà sản xuất uy tín
- Đảm bảo điều kiện bảo quản phù hợp
- Kiểm tra hạn sử dụng trước khi mua
Đối với Enzyme:
- Xác định loại enzyme và hoạt tính cụ thể (FTU, FXU, v.v.)
- Kiểm tra xuất xứ và nhà sản xuất
- Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và liều lượng khuyến nghị
- Đảm bảo sản phẩm có giấy chứng nhận chất lượng
- Lưu ý điều kiện bảo quản để duy trì hoạt tính
Nhận Diện Sản Phẩm Chất Lượng
Dấu hiệu sản phẩm đáng tin cậy:
- Bao bì in ấn rõ ràng, chuyên nghiệp
- Thông tin đầy đủ: tên sản phẩm, thành phần, hướng dẫn sử dụng, hạn sử dụng
- Có số đăng ký, giấy phép từ cơ quan có thẩm quyền
- Thông tin liên hệ nhà sản xuất, nhà phân phối rõ ràng
- Giá cả hợp lý với thị trường
- Có tem chống hàng giả (nếu có)
Cảnh báo về sản phẩm kém chất lượng:
- Giá rẻ bất thường so với thị trường
- Bao bì mờ, in ấn kém chất lượng
- Thiếu thông tin cơ bản hoặc thông tin không rõ ràng
- Không có giấy tờ chứng nhận hợp lệ
- Nguồn gốc không rõ ràng
Chuẩn Bị Cho Quy Định 2026
Hiểu Về Quy Định Pháp Lý
Theo Thông tư 13/2020/TT-BNNPTNT và Nghị định 13/2020/NĐ-CP, từ 1/1/2026, việc sử dụng kháng sinh làm chất kích thích tăng trưởng trong chăn nuôi sẽ bị cấm hoàn toàn. Các trang trại vi phạm có thể bị phạt từ 20-50 triệu đồng, tịch thu đàn và thu hồi giấy phép kinh doanh.
Lộ Trình Chuyển Đổi
Giai đoạn chuẩn bị (6-12 tháng trước):
- Đánh giá tình trạng sử dụng kháng sinh hiện tại
- Nghiên cứu các giải pháp thay thế phù hợp
- Lập kế hoạch và ngân sách chi tiết
- Tìm hiểu và lựa chọn nhà cung cấp phụ gia uy tín
- Đào tạo nhân viên về quy trình mới
Giai đoạn thử nghiệm (3-6 tháng):
- Áp dụng thử trên một phần đàn (10-20%)
- Theo dõi và ghi chép các chỉ số kỹ thuật
- Điều chỉnh liều lượng và phương pháp sử dụng
- Đánh giá hiệu quả và chi phí
- Thu thập kinh nghiệm thực tế
Giai đoạn mở rộng:
- Áp dụng dần cho toàn bộ đàn
- Tiếp tục theo dõi và điều chỉnh
- Tối ưu hóa quy trình
- Chuẩn bị hồ sơ, tài liệu cho thanh tra
- Xem xét đăng ký chứng nhận chất lượng (VietGAP, GlobalGAP…)
Các Yếu Tố Cần Chuẩn Bị
Về cơ sở vật chất:
- Cải thiện điều kiện chuồng trại: thông gió, ánh sáng, vệ sinh
- Nâng cấp hệ thống cấp nước sạch
- Đầu tư thiết bị trộn và pha phụ gia
- Cải thiện hệ thống xử lý chất thải
Về quản lý:
- Xây dựng quy trình chăn nuôi an toàn sinh học
- Thiết lập hệ thống ghi chép và theo dõi
- Đào tạo kỹ năng cho nhân viên
- Xây dựng kế hoạch phòng bệnh toàn diện
Về pháp lý:
- Cập nhật các quy định mới nhất
- Chuẩn bị hồ sơ tuân thủ quy định
- Lưu trữ chứng từ mua phụ gia, hóa chất
- Sẵn sàng cho các đợt thanh tra
Câu Hỏi Thường Gặp
- Probiotics hoạt động sau bao lâu?
Thời gian probiotics phát huy hiệu quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại chủng vi sinh, liều lượng, tình trạng sức khỏe vật nuôi, và điều kiện môi trường. Thông thường:
- Sau 7-10 ngày: Vi sinh ruột bắt đầu có sự thay đổi tích cực
- Sau 2-3 tuần: Có thể quan sát thấy cải thiện về phân, giảm tiêu chảy
- Sau 1-2 tháng: Thấy rõ hiệu quả về tăng trọng và FCR
- Có thể dùng probiotics với kháng sinh không?
Không nên sử dụng đồng thời probiotics và kháng sinh vì kháng sinh có thể tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi trong probiotics. Nếu cần dùng kháng sinh điều trị:
- Tạm ngưng probiotics trong thời gian điều trị
- Sau khi ngưng kháng sinh 3-5 ngày, bắt đầu lại probiotics
- Có thể tăng liều probiotics trong giai đoạn đầu để tái lập quần thể vi sinh nhanh hơn
- Enzyme phytase giúp tiết kiệm chi phí như thế nào?
Phytase phân cắt phytate trong ngũ cốc để giải phóng phospho tự nhiên, giúp:
- Giảm nhu cầu bổ sung phospho vô cơ (bột đá phosphate, bột xương)
- Cải thiện khả năng hấp thu các khoáng chất khác
- Giảm chi phí thức ăn
- Giảm phospho thải ra môi trường
Mức tiết kiệm cụ thể phụ thuộc vào thành phần thức ăn, loại và liều lượng phytase sử dụng.
- Kết hợp probiotics và enzyme có tốt không?
Việc kết hợp probiotics và enzyme có thể mang lại lợi ích bổ trợ:
- Enzyme giúp phân cắt thức ăn tốt hơn
- Probiotics tạo môi trường ruột khỏe mạnh
- Cả hai cùng góp phần cải thiện tiêu hóa và sức khỏe tổng thể
Tuy nhiên, cần lưu ý về cách pha chế và bảo quản để đảm bảo hoạt tính của cả hai loại phụ gia.
- Làm sao phân biệt sản phẩm chất lượng?
Các tiêu chí cơ bản:
- Kiểm tra bao bì, nhãn mác rõ ràng
- Xác nhận số đăng ký, giấy phép hợp lệ
- Chọn sản phẩm từ nhà sản xuất, nhà phân phối uy tín
- Đối chiếu giá với thị trường (tránh sản phẩm quá rẻ)
- Yêu cầu xem giấy chứng nhận chất lượng
- Tham khảo ý kiến từ người đã sử dụng
Cơ Hội Học Hỏi Và Kết Nối
Việc áp dụng thành công phụ gia thức ăn chăn nuôi đòi hỏi không chỉ kiến thức lý thuyết mà còn cần học hỏi từ kinh nghiệm thực tiễn. Các diễn đàn chuyên ngành, triển lãm và hội thảo là nơi các chuyên gia dinh dưỡng động vật, nhà sản xuất thức ăn chăn nuôi và doanh nghiệp công nghệ sinh học thường xuyên chia sẻ nghiên cứu mới nhất, giải pháp ứng dụng và xu hướng phát triển.
VIETSTOCK 2026 – Triển Lãm Quốc Tế Chuyên Ngành Chăn Nuôi, Thức Ăn Chăn Nuôi & Chế Biến Thịt là sự kiện quy tụ các chuyên gia và doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực ứng dụng công nghệ cao cho ngành chăn nuôi và thực phẩm.
Với dự kiến quy mô 300 thương hiệu, 13.000 khách tham quan chuyên ngành đến từ nhiều quốc gia, trên diện tích trưng bày lớn hơn bao giờ hết. VIETSTOCK 2026 mang đến cơ hội:
- Tìm hiểu các giải pháp probiotics, enzyme và công nghệ thay thế kháng sinh
- Kết nối với chuyên gia dinh dưỡng động vật và nhà sản xuất uy tín
- Tham dự hội thảo về ứng dụng công nghệ sinh học trong chăn nuôi
- Cập nhật nghiên cứu mới về probiotics, enzyme và an toàn sinh học
- Tham khảo kinh nghiệm từ các trang trại đã chuyển đổi thành công
Thời gian: 21 tháng 10 đến 23 tháng 10 năm 2026
Địa điểm: Trung tâm Hội chợ & Triển lãm Sài Gòn (SECC), 799 Nguyễn Văn Linh, TP. Hồ Chí Minh.
Đăng ký ngay để nắm bắt cơ hội phát triển và kết nối trong ngành chăn nuôi:
Liên hệ Ban tổ chức:
