Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm như tại Việt Nam, thức ăn chăn nuôi đặc biệt dễ bị hư hỏng do nấm mốc phát triển. Khi độ ẩm môi trường vượt quá 80% kết hợp với nhiệt độ dao động từ 28-32°C, đây chính là điều kiện thuận lợi cho vi sinh vật gây hại sinh sôi. Tương quan giữa độ ẩm và tỷ lệ phát triển nấm mốc thể hiện rõ rệt:
Tác động của nấm mốc không chỉ gây hư hỏng thức ăn mà còn dẫn đến tổn thất kinh tế nghiêm trọng. Theo ước tính của nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước, ngành chăn nuôi Việt Nam có thể mất khoảng 10–20% lượng thức ăn do bảo quản không đúng cách, đặc biệt trong mùa mưa ẩm.
Việc sử dụng thức ăn nhiễm mốc còn làm giảm năng suất vật nuôi; nhiều nghiên cứu thực nghiệm cho thấy vật nuôi sử dụng thức ăn nhiễm mốc có tỷ lệ tăng trọng giảm 10–15% so với vật nuôi sử dụng thức ăn đảm bảo chất lượng.
Các ảnh hưởng chính bao gồm:
Để đảm bảo sức khỏe vật nuôi, người chăn nuôi cần nắm rõ các dấu hiệu nhận biết thức ăn bị nhiễm mốc:
Chất bảo quản acid hữu cơ như propionic acid hoạt động chủ yếu bằng cách xâm nhập vào tế bào nấm mốc ở dạng không phân ly, sau đó phân ly trong môi trường nội bào, làm giảm pH và gây rối loạn các quá trình trao đổi chất quan trọng. Theo nghiên cứu của Lambert và Stratford (1999), acid hữu cơ có thể làm mất hoạt tính enzyme và ức chế sự phát triển của nấm mốc. Một số nghiên cứu cũng cho thấy propionic acid có thể ảnh hưởng đến các enzyme chuyển hóa năng lượng như dehydrogenase, đồng thời gây stress oxy hóa và dẫn đến chết tế bào nấm mốc theo con đường apoptosis.
Nhiều chất bảo quản, đặc biệt là acid hữu cơ, tạo môi trường acid không thuận lợi cho sự phát triển của vi sinh vật. Theo Brul và Coote (1999), các acid hữu cơ làm giảm pH thức ăn xuống dưới 4.5, là ngưỡng mà phần lớn nấm mốc bị ức chế mạnh và không thể phát triển bình thường. Tuy nhiên, một số loài nấm mốc đặc biệt vẫn có thể tồn tại ở pH thấp hơn, dù tốc độ phát triển bị giảm đáng kể.
Một số chất bảo quản không chỉ ngăn ngừa sự phát triển của nấm mốc mà còn có khả năng liên kết với độc tố (mycotoxin) sẵn có trong thức ăn. Nhiều nghiên cứu và đánh giá của các tổ chức quốc tế (như EFSA, FEFAC) cho thấy các chất hấp phụ như bentonite và zeolite có thể liên kết hiệu quả với aflatoxin, ochratoxin và một số độc tố khác, giúp giảm hấp thu các độc tố này vào cơ thể vật nuôi. Hiệu quả hấp phụ của bentonite với aflatoxin B1 có thể đạt 90–95% trong điều kiện in vitro, nhưng hiệu quả thực tế phụ thuộc vào loại chất hấp phụ và điều kiện sử dụng.
Chất bảo quản thức ăn chăn nuôi được chia thành 4 nhóm chính:
Tại Việt Nam, việc sử dụng chất bảo quản trong thức ăn chăn nuôi được quản lý bởi Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông qua các văn bản như Thông tư 21/2019/TT-BNNPTNT. Tuy nhiên, hiện tại pháp luật Việt Nam chưa quy định cụ thể mức sử dụng tối đa đối với từng chất bảo quản như acid propionic, calcium propionate hay sodium benzoate trong thức ăn chăn nuôi. Việc sử dụng các chất này cần tuân thủ nguyên tắc an toàn cho vật nuôi, không gây tồn dư vượt ngưỡng cho phép trong thực phẩm nguồn gốc động vật và không ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Trên thế giới, Codex Alimentarius chủ yếu quy định mức sử dụng tối đa cho các chất bảo quản này trong thực phẩm cho người, không áp dụng trực tiếp cho thức ăn chăn nuôi. Một số tổ chức quốc tế như JECFA, EFSA đánh giá các chất này là an toàn khi dùng ở liều thông thường, nhưng khuyến cáo nên tuân thủ các hướng dẫn kỹ thuật và quy định của từng quốc gia.
Do đó, khi sử dụng chất bảo quản trong thức ăn chăn nuôi tại Việt Nam, cần:
| Công nghệ | Chi phí đầu tư | Hiệu quả | Thời gian bảo quản | Quy mô phù hợp | Ưu điểm | Nhược điểm |
| CAS (Cells Alive System) | Cao | Rất cao | 6-12 tháng | Lớn | Bảo toàn dinh dưỡng tối đa | Chi phí cao, cần nguồn điện ổn định |
| Dry Chain | Trung bình | Cao | 3-6 tháng | Vừa và lớn | Linh hoạt, tiết kiệm năng lượng | Cần đào tạo vận hành |
| Ủ chua yếm khí | Thấp | Khá | 2-4 tháng | Nhỏ và vừa | Chi phí thấp, dễ thực hiện | Chỉ áp dụng với một số loại thức ăn |
| Sấy khô tầng sôi | Trung bình-cao | Cao | 4-8 tháng | Vừa | Hiệu suất cao, đồng đều | Tốn năng lượng |
| Bao bì chân không | Thấp | Khá | 3-5 tháng | Nhỏ và vừa | Linh hoạt, dễ áp dụng | Dễ hỏng bao bì |
| Kho chứa thông minh | Cao | Rất cao | 6-12 tháng | Lớn | Tự động hóa, theo dõi liên tục | Chi phí cao, phức tạp |
Công nghệ CAS sử dụng sóng điện từ để tạo ra các dao động ở cấp độ phân tử, ngăn chặn sự hình thành tinh thể đá lớn trong quá trình bảo quản lạnh. Điều này giúp duy trì cấu trúc tế bào của thức ăn, giảm thiểu tổn thất dinh dưỡng.
Theo nghiên cứu của Viện Công nghệ Thực phẩm Nhật Bản (2019), công nghệ CAS giúp bảo toàn đến 95% giá trị dinh dưỡng của thức ăn so với 70-80% của phương pháp bảo quản lạnh thông thường.
Dry Chain là một quy trình tích hợp nhiều phương pháp làm khô và bảo quản, dựa trên nguyên tắc kiểm soát độ ẩm một cách chặt chẽ. Công nghệ này kết hợp sấy khô ban đầu với bao bì chống ẩm và lưu trữ trong điều kiện kiểm soát.
Nghiên cứu của Bradford và cộng sự (2018) chỉ ra rằng công nghệ Dry Chain có thể giảm tỷ lệ nhiễm mốc xuống dưới 5% trong điều kiện nhiệt đới ẩm, so với 30-40% của phương pháp bảo quản thông thường.
Phương pháp ủ chua yếm khí dựa trên quá trình lên men tự nhiên của vi khuẩn lactic, tạo môi trường acid ức chế vi sinh vật gây hại. Đây là giải pháp chi phí thấp, phù hợp với trang trại nhỏ và vừa.
Nếu thực hiện đúng kỹ thuật, phương pháp này có thể bảo quản thức ăn thô xanh lên tới 4 tháng, duy trì 80–85% giá trị dinh dưỡng, với chi phí chỉ bằng 1/3 so với sấy khô (theo nhiều nghiên cứu kỹ thuật).
Hệ thống sấy khô tầng sôi sử dụng luồng khí nóng đi từ dưới lên, giúp sấy nhanh, đều và kiểm soát tốt độ ẩm.
Nhiều nghiên cứu cho thấy công nghệ này có thể giảm độ ẩm thức ăn từ 25–30% xuống 12–14% chỉ trong 2–3 giờ, giúp hạn chế nấm mốc và bảo toàn dinh dưỡng.
Bao bì chân không là giải pháp đơn giản, chi phí hợp lý, phù hợp với trang trại nhỏ và vừa. Bằng cách loại bỏ không khí trong bao bì, công nghệ này giúp hạn chế sự phát triển của vi sinh vật hiếu khí gây hại.
Theo nhiều tài liệu kỹ thuật, bao bì chân không có thể kéo dài thời gian bảo quản thức ăn chăn nuôi thêm 2–3 tháng trong điều kiện nhiệt đới ẩm.
Hệ thống kho chứa thông minh là giải pháp tích hợp cao cấp, kết hợp kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm và thành phần khí quyển, thường tích hợp cảm biến IoT cho phép theo dõi, điều khiển từ xa.
Nhiều báo cáo thực tiễn cho thấy hệ thống kho thông minh giúp giảm tỷ lệ hư hỏng thức ăn xuống dưới 5%, so với 20–30% của phương pháp bảo quản truyền thống.
Acid propionic và các muối propionate là chất bảo quản phổ biến trong ngành thức ăn chăn nuôi. Liều lượng sử dụng hợp lý thường là 0,1–0,3% đối với thức ăn khô và 0,3–0,5% cho thức ăn có độ ẩm cao, theo khuyến nghị của nhiều tài liệu kỹ thuật và nhà sản xuất.
Có thể phun dung dịch acid lên thức ăn hoặc trộn đều muối propionate vào thức ăn trước khi đóng gói. Nhiều nghiên cứu cho thấy acid propionic có thể kéo dài thời gian bảo quản thức ăn chăn nuôi lên đến 2–3 tháng trong điều kiện nhiệt đới ẩm.
Acid formic không chỉ có tác dụng chống mốc mà còn kiểm soát vi khuẩn gây hại. Theo kết quả nghiên cứu của Viện Chăn nuôi, liều lượng khuyến cáo là 0.1-0.2% đối với thức ăn hỗn hợp hoàn chỉnh.
Khi sử dụng, cần lưu ý acid formic có tính ăn mòn cao, nên sử dụng phiên bản đã được buffer hoặc muối formate an toàn hơn.
Chitosan là polymer tự nhiên chiết xuất từ vỏ tôm, cua, có hoạt tính kháng nấm và kháng khuẩn mạnh.
Nhiều nghiên cứu (ví dụ: Wang et al., 2019) cho thấy chitosan với liều lượng 0,05–0,1% có thể ức chế trên 90% nấm mốc Aspergillus và Penicillium trong thức ăn chăn nuôi. Chitosan an toàn cho vật nuôi, không gây độc hại và phù hợp với chăn nuôi hữu cơ.
Tinh dầu neem chứa azadirachtin và các hợp chất có hoạt tính chống nấm mốc mạnh. Theo nhiều nghiên cứu kỹ thuật, tinh dầu neem ở nồng độ 0,05–0,1% có hiệu quả chống mốc tương đương với acid propionic liều 0,2%.
Cách sử dụng phổ biến là pha loãng tinh dầu với dầu thực vật rồi phun đều lên thức ăn. Ngoài tác dụng chống mốc, tinh dầu neem còn giúp xua đuổi côn trùng gây hại trong kho.
Bentonite biến tính là đất sét có khả năng hấp phụ mạnh các độc tố nấm mốc như aflatoxin, ochratoxin.
Nhiều nghiên cứu quốc tế xác nhận bentonite biến tính với liều lượng 0,1–0,5% có thể hấp phụ 80–98% aflatoxin B1 trong thức ăn chăn nuôi.
Zeolite là khoáng chất tự nhiên có cấu trúc xốp, khả năng hấp phụ độc tố, kiểm soát độ ẩm và bổ sung khoáng vi lượng.
Nhiều tài liệu kỹ thuật khuyến nghị sử dụng zeolite với liều 0,5–1,0% trong thức ăn chăn nuôi để tăng hiệu quả bảo vệ, đặc biệt khi kết hợp với các chất bảo quản khác.
Laccase là enzyme có khả năng phân hủy các hợp chất phenolic trong vách tế bào nấm mốc, ức chế sự phát triển của chúng.
Nhiều nghiên cứu (ví dụ: Kumar et al., 2021) cho thấy laccase với liều lượng 0,01–0,05% có thể giảm đến 80% sự phát triển của nấm mốc trong thức ăn chăn nuôi. Dù chi phí cao, laccase là giải pháp thân thiện với môi trường và hiệu quả trong điều kiện bảo quản khắc nghiệt.
Xylanase không trực tiếp chống mốc nhưng giúp phân hủy polysaccharide phi tinh bột trong thức ăn, cải thiện khả năng tiêu hóa.
Theo nhiều nghiên cứu (trong đó có Bedford & Cowieson, 2020), bổ sung xylanase với liều 0,01–0,03% có thể tăng hiệu quả sử dụng thức ăn lên 5–8% và giảm nguy cơ rối loạn tiêu hóa do thức ăn nhiễm nấm mốc.
Đối với hộ chăn nuôi nhỏ, giải pháp chi phí thấp nhưng hiệu quả bao gồm:
Silage là phương pháp ủ chua yếm khí hiệu quả cho thức ăn thô xanh. Theo hướng dẫn của Viện Chăn nuôi, quy trình cơ bản gồm:
Các yếu tố quan trọng trong thiết kế kho chứa theo khuyến cáo kỹ thuật tổng hợp:
Giải pháp kết hợp hiệu quả theo tổng hợp các nghiên cứu:
Kiểm tra thức ăn chăn nuôi theo lịch trình do tổng hợp từ thực tiễn quản lý kho và khuyến nghị kỹ thuật:
Trang trại quy mô lớn nên đầu tư:
Quy trình HACCP cho bảo quản thức ăn theo tiêu chuẩn quốc tế:
Các tính năng cần có:
Các hạt nano (1–100 nm) như silica, graphene oxide và TiO2 có tiềm năng hấp phụ độc tố và kháng khuẩn nhờ diện tích bề mặt lớn. Một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm (ví dụ: của Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, 2021) cho thấy silica nano biến tính có thể hấp phụ 70–80% aflatoxin trong thức ăn ở liều lượng 0.1–0.2%.
Tuy nhiên, việc ứng dụng vật liệu nano trong chăn nuôi cần cân nhắc các yếu tố an toàn và tuân thủ quy định về phụ gia thức ăn.
Triển vọng của công nghệ này rất lớn nhưng hiện chi phí vẫn cao và cần nghiên cứu thêm về tính an toàn dài hạn.
Các nhà khoa học đã phát hiện nhiều loại vi sinh vật biển có khả năng sản xuất enzyme phân hủy đặc hiệu các độc tố nấm mốc. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, ưu điểm của những enzyme này là hoạt động được trong môi trường pH rộng và nhiệt độ cao.
Nghiên cứu công bố trên tạp chí Toxins cho thấy enzyme lactonase từ vi khuẩn biển Bacillus subtilis có khả năng phân hủy aflatoxin B1 – một trong những độc tố nguy hiểm nhất – với hiệu suất lên đến 90% trong vòng 24 giờ. Mặc dù đang trong giai đoạn nghiên cứu, công nghệ này hứa hẹn trở thành giải pháp chống mốc bền vững trong tương lai.
Bao bì thông minh cảnh báo mốc là công nghệ mới tích hợp chất chỉ thị màu có khả năng đổi màu khi phát hiện các hợp chất chuyển hóa do nấm mốc sinh ra, như ammonia, amine hoặc một số độc tố. Nguyên lý này đã được nhiều nghiên cứu quốc tế xác nhận và đang được thử nghiệm trong bảo quản thực phẩm, nông sản và có tiềm năng ứng dụng cho thức ăn chăn nuôi.
Ưu điểm của bao bì thông minh là giúp cảnh báo sớm nguy cơ nhiễm mốc, cho phép người sử dụng phát hiện và xử lý kịp thời trước khi mốc phát triển đến mức có thể quan sát bằng mắt thường. Tuy nhiên, công nghệ này hiện chủ yếu ở giai đoạn thử nghiệm hoặc ứng dụng quy mô nhỏ trong thực phẩm cao cấp; việc triển khai đại trà trong thức ăn chăn nuôi vẫn cần thêm nghiên cứu về chi phí, độ nhạy và tiêu chuẩn hóa.
Theo các báo cáo công nghệ quốc tế, bao bì thông minh là xu hướng rất tiềm năng, hứa hẹn sẽ được ứng dụng rộng rãi hơn trong tương lai khi chi phí giảm và quy trình sản xuất được hoàn thiện.
Đối với lợn con, nên ưu tiên sử dụng các chất bảo quản tự nhiên như chitosan, tinh dầu neem hoặc acid hữu cơ dạng muối (buffered) như calcium propionate, nhằm giảm nguy cơ kích ứng đường tiêu hóa.
Nhiều tài liệu kỹ thuật và nghiên cứu thực tiễn khuyến nghị tránh sử dụng acid formic nguyên chất cho lợn con do có thể gây kích ứng niêm mạc tiêu hóa. Liều lượng sử dụng các chất bảo quản này cho lợn con nên giảm so với lợn trưởng thành, thường giảm từ 30-50% tùy loại chất và hướng dẫn của nhà sản xuất. Tuy nhiên, cần tham khảo hướng dẫn cụ thể và quy định của cơ quan chức năng trước khi áp dụng trên thực tế.
Khi phát hiện thức ăn bị mốc, tuyệt đối không nên sử dụng để cho vật nuôi, ngay cả khi chỉ bị mốc một phần. Theo khuyến cáo của FAO, nấm mốc thường phát triển sợi nấm vào sâu bên trong khối thức ăn trước khi biểu hiện ra bên ngoài. Độc tố nấm mốc đã phát triển không thể loại bỏ bằng cách sấy khô hay đun nóng.
Đối với số lượng nhỏ, nên tiêu hủy bằng cách chôn sâu và rắc vôi bột. Đối với số lượng lớn, theo hướng dẫn của Cục Thú y và Chăn nuôi, có thể xem xét sử dụng làm nguyên liệu cho biogas nếu có hệ thống xử lý thích hợp.
Có thể kết hợp nhiều loại chất bảo quản để tạo hiệu quả hiệp đồng. Nghiên cứu của Viện Chăn nuôi Quốc gia khuyến cáo các kết hợp phổ biến và hiệu quả:
Tuy nhiên, cần lưu ý liều lượng tổng cộng không vượt quá khuyến cáo và tránh kết hợp các chất có thể phản ứng với nhau (như acid mạnh với enzyme).
Thời gian bảo quản tối đa của thức ăn viên phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại thức ăn, điều kiện môi trường, loại bao bì và việc sử dụng chất bảo quản. Theo các khuyến nghị kỹ thuật và kinh nghiệm thực tiễn trong ngành chăn nuôi:
Các con số trên chỉ mang tính chất tham khảo và có thể thay đổi tùy điều kiện thực tế.
Lưu ý rằng chất lượng dinh dưỡng sẽ giảm dần theo thời gian, đặc biệt là vitamin và các acid amin thiết yếu. Nên áp dụng nguyên tắc “nhập trước – xuất trước” trong quản lý kho.
Khi sử dụng đúng liều lượng khuyến cáo, các chất bảo quản không ảnh hưởng đến chất lượng thịt. Nghiên cứu của Đại học Cornell đã chứng minh rằng acid hữu cơ được chuyển hóa hoàn toàn trong cơ thể vật nuôi, không để lại dư lượng trong thịt.
Đối với các chất hấp phụ như bentonite và zeolite, theo báo cáo của European Food Safety Authority, chúng không hấp thu vào máu mà được thải trực tiếp qua đường tiêu hóa. Tuy nhiên, cần tuân thủ nghiêm ngặt thời gian ngưng sử dụng trước khi giết mổ đối với một số chất bảo quản tổng hợp theo khuyến cáo của nhà sản xuất.
Dưới đây là ước tính chi phí-hiệu quả cho các giải pháp bảo quản theo quy mô trang trại, dựa trên các khuyến nghị kỹ thuật và tổng hợp từ nhiều nguồn:
Trang trại nhỏ (<100 con):
Trang trại vừa (100-1000 con):
Trang trại lớn (>1000 con):
Lưu ý: Các con số trên chỉ mang tính chất tham khảo và có thể thay đổi tùy điều kiện thực tế.
Tại Việt Nam có nhiều nhà cung cấp về giải pháp và sản phẩm bảo quản thức ăn chăn nuôi. Theo khuyến cáo của Hiệp hội Thức ăn Chăn nuôi Việt Nam (2023), việc lựa chọn nhà cung cấp phù hợp cần dựa trên các yếu tố như:
Trong bối cảnh ngành chăn nuôi Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định 4–6% mỗi năm, việc cải thiện công nghệ bảo quản thức ăn trở nên ngày càng cấp thiết. Để cập nhật các giải pháp công nghệ bảo quản tiên tiến và tìm hiểu sâu về các phương pháp chống mốc hiệu quả, VIETSTOCK 2025 là sự kiện chuyên ngành không thể bỏ qua, quy tụ hàng trăm doanh nghiệp và chuyên gia trong nước, quốc tế, mang đến những công nghệ mới nhất cho ngành chăn nuôi Việt Nam
VIETSTOCK 2025 – Triển Lãm Quốc Tế Chuyên Ngành Chăn Nuôi, Thức Ăn Chăn Nuôi & Chế Biến Thịt Tại Việt Nam sẽ là nơi quy tụ các chuyên gia và doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ bảo quản thức ăn chăn nuôi.
Với quy mô triển lãm dự kiến 13.000 m², hơn 300 đơn vị trưng bày và 13.000 khách tham quan đến từ 40 quốc gia, VIETSTOCK 2025 là sự kiện chuyên ngành không thể bỏ lỡ, nơi cập nhật các giải pháp công nghệ bảo quản thức ăn chăn nuôi hiệu quả trong điều kiện nhiệt đới – đặc biệt là công nghệ chống mốc, chống oxy hóa và duy trì chất lượng dinh dưỡng lâu dài.
Tại đây, bạn sẽ có cơ hội:
Thời gian: 08 – 10 Tháng 10, 2025 (thứ Tư – thứ Sáu)
Địa điểm: Trung tâm Hội chợ và Triển Lãm Sài Gòn (SECC), 799 Nguyễn Văn Linh, Quận 7, TP. HCM
Đăng ký ngay hôm nay để không bỏ lỡ cơ hội nâng cao công nghệ mới cho trang trại của bạn:
Tìm hiểu chi tiết về hội thảo: Vietstock Tổ Chức Chuỗi Hội Thảo Đầu Bờ, Kết Nối Tri Thức Ngành Chăn Nuôi
Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ Ban tổ chức:
