Chiến lược kiểm soát bệnh lở mồm long móng trong chăn nuôi Việt Nam 2025
08/10/2025
Bệnh lở mồm long móng (Foot and Mouth Disease – FMD) là một trong những dịch bệnh nghiêm trọng nhất ảnh hưởng đến ngành chăn nuôi gia súc toàn cầu. Với khả năng lây lan nhanh chóng và gây thiệt hại kinh tế lớn, FMD đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc và các biện pháp phòng chống hiệu quả từ người chăn nuôi.
Tổng Quan Về Bệnh Lở Mồm Long Móng
Định Nghĩa Và Tầm Quan Trọng Của FMD
Bệnh lở mồm long móng là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra, ảnh hưởng chủ yếu đến các loài gia súc móng chẻ như trâu, bò, lợn, dê, cừu. Bệnh được Tổ chức Thú y Thế giới (OIE) xếp vào danh sách các bệnh phải thông báo bắt buộc do tính chất lây lan nhanh và tác động kinh tế nghiêm trọng.
Đặc điểm nổi bật của FMD:
Lây lan cực kỳ nhanh qua không khí và tiếp xúc trực tiếp
Không gây tử vong cao nhưng làm giảm năng suất nghiêm trọng
Ảnh hưởng lớn đến thương mại quốc tế do các lệnh cấm nhập khẩu
Có thể tái phát nhiều lần do nhiều serotype khác nhau
Tình Hình Dịch Bệnh Tại Việt Nam
Việt Nam đã có những nỗ lực đáng kể trong việc kiểm soát FMD thông qua chương trình tiêm phòng toàn diện và hệ thống giám sát chặt chẽ. Tuy nhiên, bệnh vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát, đặc biệt tại các vùng biên giới và khu vực có mật độ chăn nuôi cao.
Tại Sao FMD Được Xếp Hạng Nguy Hiểm Nhất
FMD được OIE xếp vào danh sách A – các bệnh có khả năng lây lan nhanh và gây tác động kinh tế nghiêm trọng. Điều này xuất phát từ:
Tốc độ lây lan cực nhanh qua nhiều đường khác nhau
Virus sống sót lâu trong môi trường
Không có thuốc điều trị đặc hiệu
Tác động lớn đến thương mại quốc tế
Nguyên Nhân Gây Bệnh Và Đặc Điểm Virus
hình tượng trưng
Các Chủng Virus Đang Lưu Hành
Tại khu vực Đông Nam Á, các serotype O và A là phổ biến nhất. Virus có khả năng đột biến cao, tạo ra các chủng mới liên tục, đòi hỏi việc cập nhật vaccine thường xuyên.
Đặc Điểm Sinh Tồn Của Virus
Khả năng chống chịu môi trường:
Sống được thời gian dài trong phân ở nhiệt độ thường
Tồn tại lâu trong thức ăn khô
Bị tiêu diệt ở môi trường acid mạnh hoặc kiềm mạnh
Không chịu được nhiệt độ cao
Tính nhạy cảm với hóa chất:
Nhạy cảm với các chất khử trùng thông thường
Bị tiêu diệt bởi formaldehyde, phenol
Kháng được nhiều loại acid yếu
Đường Lây Truyền Và Cơ Chế Phát Tán
Lây Truyền Trực Tiếp Giữa Động Vật
Tiếp xúc trực tiếp: Qua hơi thở, nước bọt, phân, nước tiểu của động vật bệnh Giao phối: Virus có thể lây qua đường sinh dục Mẹ sang con: Qua nhau thai hoặc sữa mẹ
Lây Truyền Gián Tiếp Qua Môi Trường
Thức ăn và nước uống: Bị ô nhiễm từ động vật bệnh Dụng cụ chăn nuôi: Máng ăn, máng nước, dụng cụ thú y Quần áo và giày dép: Của người chăn nuôi, thú y viên Phương tiện vận chuyển: Xe tải, container vận chuyển gia súc
Vai Trò Của Con Người Và Phương Tiện Vận Chuyển
Con người đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bệnh qua:
Quần áo, giày dép bị ô nhiễm
Phương tiện vận chuyển không được khử trùng
Thiếu ý thức về an toàn sinh học
Di chuyển giữa các trang trại mà không có biện pháp bảo vệ
Phạm Vi Lây Lan Qua Không Khí
Một đặc điểm đặc biệt nguy hiểm của FMD là khả năng lây lan qua không khí trong phạm vi rộng. Virus có thể được gió mang đi và lây nhiễm các trang trại cách xa, đặc biệt trong điều kiện thời tiết thuận lợi.
Triệu Chứng Lâm Sàng Chi Tiết Theo Từng Loài
Triệu Chứng Ở Trâu, Bò
Giai đoạn ủ bệnh:
Sốt cao đột ngột
Chán ăn, uống ít nước
Giảm sản lượng sữa đột ngột ở bò cái
Thở nhanh, chảy nước mũi
Giai đoạn toàn phát:
Tại miệng: Nước bọt chảy nhiều, tạo bọt trắng; xuất hiện các vết loét tròn ở lưỡi, nướu, môi
Tại móng: Sưng đỏ vùng giữa móng, khập khiễng, có thể rụng móng
Tại vú: Vết loét tròn trên núm vú ở bò cái đang cho sữa
Biến chứng thường gặp:
Viêm cơ tim ở nghé non
Nhiễm trùng thứ phát tại vết loét
Giảm cân nghiêm trọng
Triệu Chứng Ở Lợn
Đặc điểm riêng biệt:
Triệu chứng tại móng nổi bật hơn so với miệng
Khập khiễng nghiêm trọng, thường nằm không đứng được
Tỷ lệ chết cao hơn ở heo con
Vết loét thường xuất hiện ở kẽ móng và gối chân
Tiến triển bệnh:
Sốt cao trong giai đoạn đầu
Xuất hiện vết loét sau vài ngày
Thời gian bệnh kéo dài
Phục hồi chậm hơn so với trâu bò
Triệu Chứng Ở Dê, Cừu
Dê và cừu thường có triệu chứng nhẹ hơn, đôi khi không biểu hiện rõ ràng:
Khập khiễng nhẹ
Sốt không cao
Vết loét nhỏ, dễ bỏ qua
Thời gian bệnh ngắn
Cách Phân Biệt FMD Với Các Bệnh Tương Tự
Phân biệt với bệnh viêm da mủ:
FMD: Vết loét tròn, rõ ràng, không có mủ
Viêm da mủ: Vết loét không đều, có mủ, mùi hôi
Phân biệt với bệnh lở mồm ác tính:
FMD: Không sốt cao kéo dài, tỷ lệ chết thấp
Lở mồm ác tính: Sốt cao kéo dài, tỷ lệ chết cao
Chẩn Đoán Bệnh Lở Mồm Long Móng
Chẩn Đoán Lâm Sàng Ngoài Thực Địa
Dấu hiệu đặc trưng cần chú ý:
Bộ ba triệu chứng: sốt + vết loét miệng + khập khiễng
Xuất hiện đồng loạt trong đàn
Lây lan nhanh sang trang trại lân cận
Giảm sản lượng sữa đột ngột (với bò sữa)
Kỹ thuật quan sát:
Kiểm tra miệng bằng cách mở hàm cẩn thận
Quan sát móng khi động vật di chuyển
Đo nhiệt độ cơ thể định kỳ
Theo dõi lượng thức ăn tiêu thụ
Xét Nghiệm Phòng Thí Nghiệm
RT-PCR (Real-time PCR):
Độ chính xác cao nhất hiện tại
Kết quả nhanh chóng
Có thể phân biệt các serotype
Chi phí cao nhưng đáng tin cậy
ELISA:
Chi phí thấp hơn RT-PCR
Thời gian lâu hơn
Độ nhạy thấp hơn trong giai đoạn đầu
Nuôi cấy virus:
Chuẩn vàng cho chẩn đoán
Thời gian dài
Yêu cầu phòng thí nghiệm chuyên biệt
Quy Trình Báo Cáo Dịch Bệnh
Báo cáo khẩn cấp:
Báo ngay cho trạm thú y xã/phường
Trạm thú y báo lên Chi cục Thú y huyện
Chi cục báo lên Cục Thú y tỉnh
Cục Thú y tỉnh báo lên Cục Thú y trung ương
Thông tin cần báo cáo:
Số lượng động vật mắc bệnh/chết
Triệu chứng quan sát được
Thời gian xuất hiện đầu tiên
Biện pháp đã thực hiện
Tác Động Kinh Tế Và Xã Hội
Thiệt Hại Kinh Tế Trực Tiếp
Đối với người chăn nuôi:
Giảm sản lượng sữa đáng kể
Tăng trọng chậm, giảm giá trị thịt
Chi phí điều trị và chăm sóc gia tăng
Thời gian phục hồi sức khỏe dài
Đối với ngành chăn nuôi:
Giảm năng suất chung của ngành
Tăng chi phí sản xuất do biện pháp phòng chống
Ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng thức ăn chăn nuôi
Tác động đến các ngành chế biến thịt, sữa
Ảnh Hưởng Đến Xuất Khẩu Nông Sản
Lệnh cấm thương mại quốc tế:
Các nước nhập khẩu thường áp dụng lệnh cấm ngay khi có dịch
Thời gian cấm có thể kéo dài nhiều tháng sau khi hết dịch
Ảnh hưởng không chỉ đến sản phẩm từ vùng dịch mà cả quốc gia
Tác động đến uy tín:
Giảm niềm tin của đối tác quốc tế
Khó khăn trong việc tái thiết lập thị trường
Yêu cầu chứng nhận nghiêm ngặt hơn
Phòng Chống Và Kiểm Soát Dịch Bệnh
Chương Trình Vaccine Quốc Gia
Vaccine sử dụng tại Việt Nam:
Vaccine nhập khẩu từ các nước có công nghệ tiên tiến
Vaccine sản xuất trong nước đang được phát triển
Bao phủ các serotype chính đang lưu hành
Lịch tiêm phòng khuyến cáo:
Trâu, bò: Tiêm cơ bản hai mũi cách nhau một tháng, tái tiêm định kỳ
Lợn: Tiêm cơ bản hai mũi cách nhau ba tuần, tái tiêm định kỳ
Dê, cừu: Tương tự trâu, bò nhưng liều lượng thấp hơn
Hiệu quả và thời gian bảo vệ:
Tạo miễn dịch sau khoảng hai tuần tiêm
Bảo vệ trong vài tháng tùy thuộc loài và vaccine
Cần tái tiêm đúng hạn để duy trì miễn dịch
An Toàn Sinh Học Trong Chăn Nuôi
Checklist an toàn sinh học cơ bản:
Kiểm soát ra vào trang trại:
Có cổng duy nhất
Hạn chế người lạ vào trang trại
Đăng ký thông tin người ra vào
Thay đổi quần áo, giày dép khi cần
Khử trùng và vệ sinh:
Bồn khử trùng chân tại cửa ra vào
Khử trùng phương tiện vận chuyển
Vệ sinh tay trước và sau khi tiếp xúc động vật
Khử trùng dụng cụ chăn nuôi thường xuyên
Quản lý thức ăn và nước uống:
Nguồn thức ăn rõ ràng, an toàn
Bảo quản thức ăn nơi khô ráo, sạch sẽ
Nước uống sạch, không bị ô nhiễm
Tránh cho ăn thức ăn thừa từ bếp ăn
Thiết kế chuồng trại:
Khoảng cách an toàn với trang trại khác
Hệ thống thoát nước tốt
Thông gió đầy đủ
Dễ vệ sinh, khử trùng
Hệ Thống Cảnh Báo Sớm
Giám sát chủ động:
Theo dõi sức khỏe đàn gia súc hàng ngày
Ghi chép nhật ký chăn nuôi chi tiết
Báo cáo bất thường kịp thời
Phối hợp với cơ quan thú y địa phương
Công nghệ hỗ trợ:
Ứng dụng di động báo cáo dịch bệnh
Hệ thống GPS theo dõi di chuyển gia súc
Camera giám sát từ xa
Cảm biến nhiệt độ tự động
Điều Trị Và Chăm Sóc Động Vật Bệnh
Nguyên Tắc Điều Trị FMD
Lưu ý quan trọng: Hiện tại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho FMD. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ và phòng ngừa nhiễm trùng thứ phát.
Nguyên tắc cơ bản:
Cách ly động vật bệnh
Điều trị triệu chứng và hỗ trợ
Phòng ngừa nhiễm trùng thứ phát
Chăm sóc dinh dưỡng đặc biệt
Phác Đồ Chăm Sóc Hỗ Trợ
Điều trị tại chỗ cho vết loét:
Rửa sạch vết loét bằng nước muối sinh lý
Bôi thuốc sát trùng (iodine, gentian violet)
Băng bó bảo vệ vết thương (nếu cần)
Thay băng hàng ngày
Thuốc hỗ trợ:
Hạ sốt: Theo chỉ định thú y
Kháng sinh dự phòng: Theo chỉ định chuyên môn
Vitamin tăng cường sức đề kháng
Thuốc giảm đau: Theo chỉ định bác sĩ thú y
Chế độ dinh dưỡng:
Thức ăn mềm, dễ tiêu hóa
Tăng cường vitamin, khoáng chất
Đủ nước uống sạch
Chia nhỏ bữa ăn trong ngày
Thời Gian Điều Trị Và Tiên Lượng
Thời gian bệnh:
Giai đoạn cấp: một đến hai tuần
Phục hồi hoàn toàn: vài tuần
Trở lại sản xuất bình thường: một đến hai tháng
Tiên lượng:
Tỷ lệ chết thấp ở động vật trưởng thành
Cao hơn ở động vật non
Phục hồi tốt nếu được chăm sóc đúng cách
Xử Lý Khi Phát Hiện Ổ Dịch
Quy Trình Báo Cáo Khẩn Cấp
Ngay khi phát hiện triệu chứng nghi ngờ:
Cách ly ngay động vật có triệu chứng
Liên hệ trạm thú y xã/phường
Ngừng di chuyển gia súc ra khỏi trang trại
Hạn chế người ra vào trang trại
Thực hiện khử trùng toàn diện
Biện Pháp Cách Ly Và Khoanh Vùng Dịch
Vùng nhiễm bệnh:
Cấm hoàn toàn di chuyển gia súc
Khử trùng nghiêm ngặt mọi phương tiện
Giám sát sức khỏe gia súc hàng ngày
Lấy mẫu xét nghiệm định kỳ
Vùng đệm:
Hạn chế di chuyển gia súc
Tăng cường giám sát dịch bệnh
Thực hiện tiêm phòng bổ sung
Kiểm soát chặt chẽ người và phương tiện
Vùng quan sát:
Giám sát chủ động dịch bệnh
Chuẩn bị sẵn sàng các biện pháp ứng phó
Tuyên truyền nâng cao ý thức phòng chống
Phối Hợp Với Cơ Quan Thú Y
Trách nhiệm của người chăn nuôi:
Cung cấp thông tin chính xác, đầy đủ
Thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo
Hỗ trợ lấy mẫu xét nghiệm
Tuân thủ các biện pháp cách ly
Hỗ trợ từ cơ quan thú y:
Chẩn đoán xác định bệnh
Hướng dẫn biện pháp phòng chống
Cung cấp vaccine, thuốc điều trị
Hỗ trợ khử trùng diện rộng
Chính Sách Hỗ Trợ Từ Nhà Nước
Hỗ Trợ Vaccine Miễn Phí
Đối tượng được hỗ trợ:
Hộ nghèo, cận nghèo trong vùng có dịch
Vùng biên giới, miền núi có nguy cơ cao
Các trang trại áp dụng mô hình chăn nuôi an toàn
Quy trình nhận hỗ trợ:
Đăng ký tại UBND xã/phường
Trạm thú y xác nhận đối tượng
Cấp phát vaccine theo kế hoạch
Theo dõi và báo cáo hiệu quả
Bồi Thường Thiệt Hại Khi Xuất Hiện Dịch
Nguyên tắc bồi thường:
Bồi thường cho động vật phải tiêu hủy bắt buộc
Mức bồi thường theo quy định hiện hành
Có thể hỗ trợ một phần chi phí khử trùng
Ưu tiên hỗ trợ tái đàn sau dịch
Thủ tục nhận bồi thường:
Có xác nhận của cơ quan thú y về việc tiêu hủy
Nộp hồ sơ tại UBND cấp xã
Thẩm định và xét duyệt theo quy định
Giải ngân sau khi hoàn thành thủ tục
Chương Trình Tín Dụng Ưu Đãi
Các gói vay hỗ trợ:
Vay tái đàn sau dịch với lãi suất ưu đãi
Vay đầu tư cải tạo chuồng trại
Vay mua sắm thiết bị an toàn sinh học
Thời hạn vay linh hoạt, thủ tục đơn giản
Câu Hỏi Thường Gặp
FMD Có Lây Sang Người Không?
Không, FMD không lây từ động vật sang người. Đây là bệnh đặc hiệu của động vật móng chẻ. Tuy nhiên, con người có thể mang virus trên quần áo, giày dép và truyền từ động vật này sang động vật khác.
Vaccine FMD Có Hiệu Quả Bao Lâu?
Hiệu quả của vaccine FMD thường kéo dài vài tháng, tùy thuộc vào:
Loại vaccine sử dụng
Loài động vật được tiêm
Tình trạng sức khỏe của động vật
Điều kiện môi trường chăn nuôi
Cần tái tiêm định kỳ để duy trì miễn dịch hiệu quả.
Chi Phí Điều Trị FMD Hết Bao Nhiêu?
Chi phí điều trị FMD biến động tùy theo:
Mức độ nghiêm trọng của bệnh
Số lượng động vật mắc bệnh
Loại thuốc và phương pháp điều trị
Thời gian điều trị
Ngoài chi phí thuốc men, còn phải tính đến thiệt hại về giảm sản lượng và thời gian phục hồi.
Làm Sao Phân Biệt FMD Với Bệnh Khác?
Các dấu hiệu đặc trưng của FMD:
Bộ ba triệu chứng: sốt + vết loét miệng + khập khiễng
Vết loét tròn, rõ ràng, không có mủ
Lây lan nhanh trong đàn và sang trang trại khác
Giảm sản lượng sữa đột ngột
Tuy nhiên, cần xét nghiệm phòng thí nghiệm để chẩn đoán chính xác.
Thịt Từ Động Vật Bệnh FMD Có An Toàn?
Về mặt lý thuyết, FMD không lây sang người nên thịt không gây nguy hiểm cho sức khỏe con người. Tuy nhiên:
Không nên sử dụng thịt từ động vật đang bệnh
Thịt từ vùng dịch thường bị cấm lưu thông
Cần tuân thủ quy định của cơ quan thú y và y tế
Bao Lâu Sau Khi Khỏi Bệnh Có Thể Tiêm Vaccine?
Sau khi động vật khỏi bệnh FMD hoàn toàn, nên chờ một thời gian trước khi tiêm vaccine. Thời gian này cho phép:
Hệ miễn dịch phục hồi hoàn toàn
Loại bỏ hết virus khỏi cơ thể
Tránh can thiệp với quá trình tạo miễn dịch tự nhiên
Ứng Phó Tích Cực Với Thách Thức Dịch Bệnh
Bệnh lở mồm long móng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa người chăn nuôi, cơ quan quản lý và cộng đồng khoa học để xây dựng hệ thống phòng chống hiệu quả. Trong bối cảnh virus FMD không ngừng tiến hóa và xuất hiện các chủng mới, việc cập nhật kiến thức, chia sẻ kinh nghiệm và tiếp cận các công nghệ tiên tiến trong phòng chống dịch bệnh trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
VIETSTOCK 2025 – Triển Lãm Quốc Tế Chuyên Ngành Chăn Nuôi, Thức Ăn Chăn Nuôi & Chế Biến Thịt sẽ là nền tảng lý tưởng để cộng đồng chăn nuôi gia súc Việt Nam tìm hiểu những giải pháp tiên tiến nhất trong phòng chống bệnh lở mồm long móng và các dịch bệnh khác.
Với dự kiến quy mô 13.000 m², hơn 300 đơn vị trưng bày và 13.000 khách tham quan từ 40 quốc gia, VIETSTOCK 2025 mang đến cơ hội đặc biệt để:
Tìm hiểu thiết bị, công nghệ và giải pháp kỹ thuật hỗ trợ phòng chống dịch bệnh heo
Tham dự hội nghị và hội thảo kỹ thuật do các chuyên gia đầu ngành chủ trì
Tìm hiểu các giải pháp an toàn sinh học tiên tiến, thiết bị khử trùng và công nghệ giám sát dịch bệnh tự động
Kết nối với mạng lưới nhà cung cấp vaccine, thuốc thú y và thiết bị chẩn đoán chuyên nghiệp
Trao đổi kinh nghiệm thực tiễn với các đơn vị trưng bày qua chương trình Match & Meet
Thời gian: 08 – 10 Tháng 10, 2025 (thứ Tư – thứ Sáu)
Thứ Tư ngày 08 tháng 10, 09:00 – 17:00
Thứ Năm ngày 09 tháng 10, 09:00 – 17:00
Thứ Sáu ngày 10 tháng 10, 09:00 – 16:00
Địa điểm: Trung tâm Hội chợ và Triển Lãm Sài Gòn (SECC), 799 Nguyễn Văn Linh, TP. HCM
Đăng ký ngay để không bỏ lỡ cơ hội nâng cao năng lực phòng chống bệnh lở mồm long móng và xây dựng hệ thống chăn nuôi gia súc an toàn, bền vững:
